Het mysterie van het drijvende huis in de Roeleveense plas

Het Mysterie

Ik reis veel met de trein tussen Den Haag en Utrecht en iedere keer zie ik dan ter hoogte van Ypenburg (http://tinyurl.com/3fabww7) de Roeleveense plas. In deze plas drijft een huisje met een vreemde paal op het dak. De foto hieronder heb ik genomen vanuit een rijdende trein.

Met iedere voorbijgang werd mijn nieuwsgierigheid een stukje groter... Vorige week besloot ik dat ik hier meer van wilde weten; anders gezegd, dit mysterie moest worden opgelost! Eerst maar eens wat gaan Googlen, maar daar werd ik in eerste instantie niet zoveel wijzer van, want waar zoek je op is de vraag... Wel vond ik wat meer details via Google Maps, zie hieronder.

Op de Google Maps luchtfotos is het drijvende huisje goed te zien...

En op Google Streetview ziet het er zo uit...

De GBKN van het gebied ziet er als volgt uit. Het drijvende huis staat er ook op (in rood).

De Excursie

Gisteren besloot ik eens op expeditie te gaan naar dit huisje om te kijken of er op locatie meer informatie te achterhalen was. De weg langs de plas heet de Roeleveenseweg. Het was nog niet zo eenvoudig om er te komen omdat ten westen van de plas nieuwbouw plaatsvindt waardoor het autonavigatiesysteem behoorlijk van slag raakte. Maar een fysisch geograaf heeft gelukkig een goed gevoel voor richting dus we kwamen er natuurlijk wel :-). 

Aangekomen op de lokatie kon ik het drijvende huis goed zien. Ook de 2 gekke uitsteeksels op het dak waar ik me in de trein altijd het meest over verbaas... Ook zag ik nu dat er een smalspoorlijn liep langs de waterkant en richting het huisje. Er stond nog een oud karretje op het spoortje, te zien rechts op de foto. Hier is duidelijk iets ontgonnen in het verleden, dat werd me wel duidelijk. Dat moet wel een tijd geleden zijn geweest, gezien de ouderwetse technologie; het zag er redelijk vooroorlogs uit... Wat verder nog opviel is dat het huisje door de wind wat heen en weer dreef. Het zit dus niet vast aan de bodem.

Het spoorlijntje leidde naar onderstaande overslag constructie. Achter het hek stond een bord met daarop de mededeling dat de plas in gebruik was door een hengelsportvereniging.

Dit alles deed me denken aan een zandafgraving in mijn geboortestad Almelo, de Leemslagenplas. Daar was ook een drijvend mechanisme dat het zand naar boven haalde en een drijvende buis waardoor het zand naar de wal werd vervoerd (vergelijkbaar met wat op onderstaande foto is te zien). Daar werd het zand opgespoten op een grote berg en vervolgens in vrachtwagens geladen. Ik ging vaak kijken naar de ontginning van de Leemslagenplas. Als de werklui weg waren klom ik met mijn broer wel eens stiekum over het hek om naar fossielen en mooie stenen (uit het Pleistoceen vermoed ik) te zoeken, die met het zand naar boven waren gehaald. Het zand werd gebruikt voor aanleg van de rondweg rondom Almelo. De plas wordt nu gebruikt als duik locatie (http://www.leemslagenplas.nl).

Als laatste nog aangebeld bij twee huizen langs de Roeleveenseweg, maar geen van de bewoners kon mij vertellen wat dat huisje nu precies was. Ook een visser die langs de waterkant zat wist het niet... Dan zelf maar verder graven in het verleden!

De archieven

Hier hield de excursie even op. Ik was alweer een stuk wijzer! Thuisgekomen meteen de online archieven (geweldig al die open data!) ingedoken om te zien hoe dat gebied zich in de loop van de tijd heeft ontwikkeld. Via onder andere de historische kaarten op www.edugis.nl kreeg ik weer extra informatie over de Roeleveense plas, o.a. Militaire kaarten 1850-1864 en 1910.

Topografische / Militaire kaart 1850-1864

Topografische / Militaire kaart 1910

Verder geven oude Topografische kaarten en luchtfoto's een mooi beeld van de ontwikkeling van de Roeleveense plas.

Topografische kaart 1942. Hierop is de eerste fase van de ontginning te zien.

Topografische kaart 1952. Hier is te zien dat is begonnen aan fase 2

Het recentelijk geopende archief van luchtfoto's geeft een mooi beeld van de plas. Duidelijk is te zien dat de plas in deze situatie half ontgonnen is. Op deze luchtfoto's is in de rechts van het meer een witte driehoekige vorm te zien, dit is waarschijnlijk het ontgonnen zand dat daar tijdelijk is opgeslagen (vaak het geval bij zandafgravingen).

Topografische kaart 1958, het eindstadium van de ontginning. 

Topografische kaart 1964. Hierop is te zien dat na 1958 de ontginning is gestaakt (de plas wordt niet meer groter). Hier verschijnt ook het drijvende huisje als object op de kaart (echter nog niet met het verbindende spoorlijntje naar de wal). Ook in 1968 en in 1974 staat het huis zonder verbinding naar de wal op de kaart.

Pas vanaf de topografische kaart 1981 verschijnt het verbindingslijnje van het drijvende huis naar de wal op de topografische kaart. Zou het tot die tijd geen verbinding met de wal hebben gehad? Lijkt me niet maar wie weet... oude foto's in archieven bekijken kan hier mogelijk antwoord op geven...

Hieronder de topografische kaart 2010 (huidige situatie) ter vergelijking, de bebouwing rukt op... Inmiddels is ook het gebied naast de spoorlijn westelijk van de plas volledig bebouwd. 

De Bodemkaart

Het westen van Nederland bestaat uit klei en veen met hier en daar zandbanen. Op de bodemkaart (via www.edugis.nl te raadplegen) is goed te zien dat de Roeleveenseplas (noordelijk van Nootdorp) de kop vormt van een gebied met zware zavel. Ook is links ervan een zandbaan te zien. Aanwezigheid van zand of zandige klei is dus heel aannemelijk.

De Visvereniging

Het andere spoor dat ik nog niet had onderzocht was de hengelsportvereniging die vist in de Roeleveense plas. Door Google kwam ik er al snel achter dat de het de Nootdorps Pijnackerse Hengelsportvereniging betrof (http://home.wanadoo.nl/nhv/index.htm). Op de website staat ook een verhaaltje over de Roeleveenseplas http://home.wanadoo.nl/nhv/index_files/deplas.htm. En hier wordt ook het mysterie ontrafeld!

De plas “Van der Ende”
Dit oorspronkelijk op Nootdorps grondgebied gelegen water is ontstaan door zandwinning voor rijksweg A12. Vandaar ook dat de plas op sommige plaatsen meer dan 18 meter diep is. Destijds kon men ook overal rond de plas tussen het aanwezige struikgewas en water lopen. Door de grote diepte, golfslag en zuiging van het water zijn de kanten in de loop der tijd steeds verder afgebrokkeld. Het huidige wateroppervlakte bestrijkt  zo’n 110.000 m2. Om vissen nog mogelijk te maken is de vereniging vijfentwintig jaar geleden begonnen met het plaatsen van vissteigers langs de plas. Inmiddels zijn er zo’n 80 geplaatst zodat het vissen nog steeds overal langs de plas mogelijk is. Voor bejaarde en minder valide leden zijn er aan het begin van de plas extra grote en met een railing beschermde vissteigers geplaatst. Om verdere afbrokkeling van de kanten tegen te gaan wordt waar nodig de kant verstevigd met puin. Daarnaast wordt elk jaar één derde van het aanwezige struikgewas afgezet en als bescherming tegen de golfslag in de kanten en onder de aanwezige vlonders gestoken.

Ha! Het was dus inderdaad een zandwinning locatie, en wel voor de aanleg van de A12. Het materiaal werd denk ik van de bodem gehaald door het op en neer bewegen van een graafbak aan een soort graafarm. De 2 uitsteeksels die uit het dak van het huisje steken zijn dus waarschijnlijk een graafmechanisme.  Vervolgens werd het zand in een een karretje gestort, dat over de rails naar de overslagplaats werd geduwd. Daar werd het zand in vrachtwagens overgeladen.


De Aanleg van de A12
De A12 loopt van loopt van Den Haag naar Zevenaar en verbindt de Randstad via Gouda, Utrecht en Arnhem met het Ruhrgebied in Duitsland.



Over de geschiedenis van de A12 is veel te vinden, o.a. op de website van Rijkswaterstaat (http://tinyurl.com/3e3zmwz). Hier wordt onder andere gemeld dat de A12 de oudste snelweg van Nederland is en verder dat:

• het traject tussen Den Haag en verkeersplein Oudenrijn in de jaren 1933-1940 is aangelegd en dat de toenmalige verharding bestond uit beton en klinkers?
• in 1936 het gedeelte Voorburg-Zoetermeer werd geopend? Vanaf 1940 liep de autosnelweg tot Utrecht. De omwonenden noemden de A12 het Hazepad, in de hoop dat de bezetters tijdens de Tweede Wereldoorlog snel over de weg terugkeerden richting Duitsland.
• de A12 in de tweede wereldoorlog intensief door de geallieerden is gebombardeerd? 

Aangezien de plas tot 1958 nog groeide moet er ook zand uit de Roeleveense plas voor het traject tot Arnhem zijn gebruikt of anders voor aanleg van andere wegen.

Nog meer leuke informatie over de aanleg van autosnelwegen in Nederland is te vinden op autosnelwegen.nl (http://tinyurl.com/3b5zcsy). Een leuk citaat van deze website:


Hoewel de weg als erg belangrijk werd bestempeld, zorgde de economische crisis ervoor dat er relatief weinig geld voorhanden was. De bouw vorderde daardoor niet in een erg hoog tempo. Dat werd nog eens verergerd door de grondgesteldheid op het gedeelte tussen Gouda en Woerden. Een dikke veenlaag pal onder de bovenste kleilaag zorgde ervoor dat elk opgeworpen pakket zand binnen de kortste keren "verdwenen" was.

Tot slot

Het mysterie van het drijvende huis op de Roeleveense plas is opgelost, het onderzoek zit erop. Ik weet dankzij Google en online historische archieven inmiddels heel wat over deze locatie en kijk vanaf nu met andere ogen naar het drijvende huisje op de plas! Toch zou ik nog wel een keer IN het huisje willen kijken, misschien dat dat er nog wel eens van komt, maar voorlopig is mijn nieuwsgierigheid wel even geluwd :-).

Addendum

Op 4 april 2012 heeft dit verhaal nog een interessant vervolg gekregen, lees daarvoor verder op mijn tweede blog over dit ontwerp.